«فتنه» در نهجالبلاغه به معنای «آزمایش الهی» است که یکی از ضرورتهای محرک بشر برای پیشرفت و موجب تحریک احساس حقجویی و حقیابی میباشد. این واژه به معنای «دورشدن جامعه از دین، و حاکمیت ارزشهای غیر الهی بر جامعه» نیز میآید؛ چنانکه از اوضاع حاکم بر عصر جاهلیت به عنوان فتنه یاد شده است؛ اما بیشترین مطالب نهجالبلاغه درباره فتنه، مربوط به رویدادهایی است که جنبه آشوب دارد و توسط هواپرستان و بدعتگذاران در دین با آمیختن حق و باطل پدیدار میشود. امام علی× شکل گرفتن فتنه را پنهانی، و رشد آن را سریع میداند. ضمن تبیین ماهیت فتنه و آشکار ساختن ابعاد مختلف آن، داشتن بصیرت، وانهادن عداوت و نفرت از یکدیگر، ترک فخرفروشی، پرهیز از اقدام نابههنگام، حفظ هشیاری و با احتیاط قدم برداشتن، پرهیز از مستیهای نعمت، پیروی از رهبری صالح، و راستگویی رهبران با مردم را از عوامل مصون ماندن جامعهها از آفتهای فتنهها معرفی میکند.