برخلاف تلقی رایج که «حیوانات، از نعمت عقل و فهم و از موهبت اختیار محرومند، بنابراین معقول و متصور نیست آنها مکلّف باشند و در آخرت محشور گردند»، از آیه 38 سوره انعام که حیوانات را امتهایی چون انسانها میداند و سرانجامِ آنها را حشر الی الله معرفی میکند، استفاده میشود این موجودات، از برخی مراتب فهم و درک و از حدّی از اختیار برخوردارند، بنابراین میتوان آنها را مکلّف به تکالیفی متناسب با شرایط و ساختار وجودی آنها دانست و نیز میتوان گفت سرانجام آنها، حشر الی الله است. این دو امر، به وسیله روایات پرشماری که شاید بتوان آنها را متواتر معنوی دانست، تأیید میشود. البته نه در قرآن و نه در روایات، کمّ و کیف تکلیف شدن آنها و چگونگی محشور شدنشان تبیین نشده است.
kalantari A A. An Interpretive Study of the Obligation of Animals and Their Gathering in the Verse 38 of An'am. مطالعات تفسیری 2022; 13 (50) : 11 URL: http://tafsir.maaref.ac.ir/article-1-1633-fa.html
کلانتری علی اکبر. بررسی تفسیری مکلف بودن حیوانات و محشور شدن آنها در آیه 38 أنعام. نشریه علمی مطالعات تفسیری. 1401; 13 (50) :205-226