---

قرآن کدام راهکارهای عینی را برای پاسخ به نیازهای انسان، به‌ویژه انسان معاصر معرفی می‌کند؟
تلاش نگارنده در این مقاله بر جست‌وجوی راهکارهای عینی پاسخ‌گویی قرآن کریم به نیازهای انسان متمرکز شده است و برای رعایت ترتیب منطقی بحث، مقاله در دو بخش ساماندهی شده است: بخش نخست نیازهای انسان را از منظر اندیشمندان دینی و دانشمندان روان‌شناسی بررسی و تبیین و در نهایت انواع نیازهای انسان را فهرست می‌کند. نویسنده در همین بخش گذری نیز بر وضعیت نیازهای انسان عصر جدید دارد. بخش دوم که حجم بیشتری دارد، راهکارهای عینی قرآن برای پاسخ‌گویی به نیازهای انسان را بررسی و تبیین می‌کند. نویسنده در این بخش با توجه به قلمرو و مجال محدود مقاله، بسیاری از این راهکارها را به اختصار مورد توجه قرار می‌دهد.

---

بسیاری از کشورهای پیشرفته، مدعی قانون‌گرایی و حاکمیت قانون بوده، رسانه‌های تبلیغاتی آنان نیز، با روش‌های گوناگون به تلقین و تبلیغ این ادعا پرداخته‌اند. اگرچه، شناخت و تعیین قوانینی که دارای قابلیت اداره و هدایت جامعه بشری به سعادت و رفاه باشند، موضوعی مهم درخور بررسی‌ای است، نیاز انسان‌ها در حیات اجتماعی به قانون جاذبه و زیبایی خاصی به واژه قانون‌گرایی بخشیده است.
این مقاله پس از بررسی چیستی قانون، به بیان قوانین معتبر و لازم‌الاتباع از نظر امام علی× پرداخته است. به‌نظر آن حضرت، احکام کلی عقلی، قوانین الهی برگرفته از کتاب و سنت معصومان^ و سنت‌های خوب گذشتگان می‌تواند به منزله قانون مطرح شود.
حاکمان درصورتی قانون‌گرا خواهند بود که با تمام توان در راستای حاکمیت‌بخشیدن به قانون و اصلاح جامعه در پرتو آن بکوشند و در راه تحقق عدالت همه‌جانبه همت نمایند.

---

---

آیه ۵۵ مائده، از آیات چالشی و مورد اختلاف میان علما، اندیشمندان و مفسران فریقین است. دلیل اصلی این اختلاف، وجود واژه «ولیّ» و عبارت «الذین آمنوا...» در ترکیب آیه است. مفسران و علمای اهل سنت در برداشت خود از معنای «ولیّ» و یافتن مصداق برای «الذین آمنوا...» دیدگاهی متفاوت از علما و مفسران شیعه ارائه کرده‌اند. جمعی از مفسران اهل سنت، ولیّ را در آیه ولایت، به‌‌معنای دوستی، یاری، محبت و ... پنداشته‌اند و مصداق «الذین آمنوا...» را منحصر در علی× نمی‌دانند، این در‌ حالی است ‌که مفسران و علمای شیعه، ولیّ را به‌معنای سرپرستی، ولایت در تصرف، ولایت سرپرستی و... گرفته، تنها مصداق کسی که در حال نماز صدقه داده است، حضرت علی× می‌دانند. این دو برداشت متفاوت در تفسیر آیه، سرچشمه اختلاف بین علمای فریقین گشته است. این مقاله با روش استنادی، تحلیلی به بررسی و نقد پرداخته و در نهایت با تکیه بر ادلّه‌ای چند به اثبات دیدگاه مفسران شیعه پرداخته است.

---

---

آیات ۱۷۲ و ۱۷۳ اعراف مشهور به آیات میثاق از پیچیده‌ترین آیاتِ قرآنی به‌لحاظ تفسیری است. یکی از مباحث اصلی در تفسیر این آیات بحث موطن أخذ میثاق است؛ به این معنا که، این میثاق الهی که مفاد آن ربوبیّت الهی و عبودیّت انسان است در کجا بسته شده و صحنه‌ای که پرسش «أ لَسْتُ بِرَ بِّکُمْ» و پاسخ «بَلی» در آن رخ نموده در کجاست؟ مفسران از دیرباز نظرهای متفاوتی درباره موطن أخذ میثاق در این آیات ابراز داشته‌اند؛ از جمله علامه طباطبایی عالم ملکوت را موطن أخذ میثاق می‌داند اما آیت‌الله جوادی‌آملی این نظر را نقد و ردّ نموده و موطن فطرت را موطن أخذ میثاق دانسته است. این مقاله در پی آن است که، پس از تقریر نظر این دو مفسر، نشان دهد: قول ملکوتی‌بودن أخذ میثاق با مبانی قرآنی و برهانی سازگارترست و دیگر آنکه تمام مواطنی که برای أخذ میثاق از سوی مفسّران صورت‌بندی شده است به دو موطن ملک و ملکوت قابل ارجاع است.

---

از دلیل‌های قائلان به نامعصوم بودن پیامبر اکرم| از گناه، آیه ۵۲ سوره أنعام است. این گروه، با استناد به برخی از تعبیرهای موجود در این آیه و نیز با تکیه بر پاره‌ای از روایات اسباب نزول، مدعی‌اند آن حضرت، در یکی از پیشامدهای سال‌های آغازین بعثت، به منظور خوشآمد کافران و جذب آنان به اسلام، شماری از فقیران باایمان را از خود راند و این کار، از مصادیق ستمکاری و گناه است. گروه یادشده، با فرض گرفتن صدور این کار از جانب پیامبراکرم| آیه مزبور را به پنج دلیل، شاهدی بر درستی دیدگاه خود می‌دانند اما با درنگ در این دلیل‌ها و تأمل در مفاد آیه و مقایسه آن با آیات مشابه، نادرستی همه این دلایل روشن می‌شود و این واقعیت به ثبوت می‌رسد که پیامبر اکرم| اقدام به طرد فقیران ننموده و بر فرض که چنین کرده باشد، این کار، از مصادیق ظلم نیست و گناه محسوب نمی‌شود.

---

بسیاری از قرآن‌پژوهان با تکیه بر تفسیر آیات متعددی که زبان قرآن را «عربی مبین» و قرآن را «بیانٌ لِلناس» اعلام کرده‌اند، به «عرفی بودن زبان قرآن» نظر داده‌اند. از سوی دیگر همین اندیشمندان با تکیه بر روایات تفسیری و ظهور برخی از آیات دیگر به «ذوبطون بودن قرآن» معتقد شده‌اند. پذیرش توأمان این دو، به نوعی تعارض ظاهری می‌انجامد. این پژوهش که از نوع کتابخانه‌ای است و به روش توصیفی، تحلیلی به انجام می‌رسد ابتدا به تبیین تفسیر آیات مرتبط می‌پردازد و سپس راهکارهای پنجگانه‌ای را برای حل آن پیشنهاد می‌کند. نتیجه به‌دست آمده از این راهکارها آن است که بطون قرآن نیز بخشی از همان معارف و مقاصد نهفته در درون آیات نازل شده به زبان عرفی است، که طی فرایند مشخصی بر مخاطبان وحی مکشوف می‌شوند.

---

برخلاف تلقی رایج که «حیوانات، از نعمت عقل و فهم و از موهبت اختیار محرومند، بنابراین معقول و متصور نیست آنها مکلّف باشند و در آخرت محشور گردند»، از آیه ۳۸ سوره انعام که حیوانات را امت‌هایی چون انسان‌ها می‌داند و سرانجامِ آنها را حشر الی الله معرفی می‌کند، استفاده می‌شود این موجودات، از برخی مراتب فهم و درک و از حدّی از اختیار برخوردارند، بنابراین می‌توان آنها را مکلّف به تکالیفی متناسب با شرایط و ساختار وجودی آنها دانست و نیز می‌توان گفت سرانجام آنها، حشر الی الله است. این دو امر، به وسیله روایات پرشماری که شاید بتوان آنها را متواتر معنوی دانست، تأیید می‌شود. البته نه در قرآن و نه در روایات، کمّ و کیف تکلیف شدن آنها و چگونگی محشور شدنشان تبیین نشده است.