عباس اقبالی،
دوره ۱۲، شماره ۴۵ - ( بهار ۱۴۰۰ )
چکیده
تعویض یا جایگزینی، یکی از سنت‌های رایج زبان عربی در آیات قرآن مجید پربسامد است و در مواردی از قبیل جایگزینی فعل امر با مصدر در «فَضَرْبَ الرِّقَابِ»، مصدر با اسم فاعل در «لَیْسَ لِوَقْعَتِهَا کَاذِبَهٌ» و مفعول مطلق با صفت در «وَعدَ اللهِ حَقًّا» نمود دارد. این نوع جایگزینی که به عدول و تعویض نحوی تعبیر می‌شود، در دلالت معنایی، مفاهیمی فراتر از معنای ظاهری الفاظ را می‌رساند؛ ازاین‌رو در تفسیر آیات قرآن توجه ویژه مفسران را برانگیخته و عمده‌ترین کاربست تفسیری آن، در شرح اعجاز بیانی قرآن کریم متبلور است. این جستار، به استناد منابع تفسیری و با روش توصیفی ـ استنتاجی، به شناسایی نمونه‌هایی از این تعویض‌ها در آیات برآمده است. ازجمله نتایج این پژوهش آن است که در قرآن کریم انواع جایگزینی‌ها به کار رفته است و مفسران؛ به‌ویژه فخرالدین رازی در مفاتیح الغیب به دلالت معنایی این جایگزینی‌ها پرداخته و نشان داده‌اند که این تعویض‌ها گاهی در ایجاد فواصل هماهنگ و خلق موسیقای متناسب با مفهوم آیات کارآمدند و اغلب دارای سایه معناهایی از قبیل مبالغه، تشویق، تعظیم و تعلیل به وصف جایگزین می‌باشند.
مسعود اقبالی، احمد امیدوار، مجید چهری،
دوره ۱۴، شماره ۵۳ - ( بهار ۱۴۰۲ )
چکیده
بیشتر مفسران و مترجمان قرآن کریم، فعل «یَسْتَحْیُونَ» و دیگر صیغه‌های آن را در معنای فعل «یَستبقونَ» و با داشتن مفهوم طلب در باب استفعال، صرفاً در معنای «طلب زنده نگهداشتن» زنان تفسیر کرده‌اند، حال آنکه فهم معنای واژگانی آیات و نیز توجه به ریشه کلمه و سیاق آیات و همچنین بهره‌گیری از منابع تاریخی و روایی، معنایی جامع و کامل از فعل «یستَحیونَ» و مشتقات آن به‌دست می‌دهد که تک بُعد نگری در مفهوم این افعال را منتفی می‌داند. فعل «حَییَ» در باب استفعال در ۶ آیه، ترسیم‌گر رفتار فرعونیان با بنی‌اسرائیل و کشتار بی‌رحمانه فرزندان آنهاست که در صیغه‌های مختلف و در قالب افعال: «یَسْتَحْیُونَ، اسْتَحْیُوا، نَسْتَحْیِی و یَسْتَحْیِی» به‌کار رفته که در همه این موارد، واژه «نساء» به‌عنوان معمول، بعد از آنها ذکر شده است. یافته‌های پژوهش بیانگر آن است که معنای «طلبِ حیای زنان» و «تجاوز و هتک حرمت آنان»، به قصد یافتن نوزادان پسر، با مفهوم فعل «یَسْتَحْیُونَ» تناسب دارد. ضمن اینکه «تفتیش بدنی و مراقبت شدید از زنان باردار و پاره کردن شکم آنان»، با معنای «زنده نگهداشتن زنان به قصد خدمتکاری و کنیزی» از فعل «یَسْتَحْیُونَ»، نمی‌تواند گویای وضعیت سخت و عذاب‌آوری باشد که در آیات قرآن مجید با عبارت «یَسُومُونَکُمْ سُوءَ الْعَذَابِ» از آن تعبیر شده است.
.jpg)
